Gezegenimizi ve alçak yörüngedeki uydularımızı Güneş’ten gelen zararlı radyasyondan koruyan Dünya’nın manyetik kalkanı, Güney Atlantik Okyanusu üzerinde tehlikeli bir değişim geçiriyor. Güney Atlantik Anomalisi olarak bilinen bu zayıf manyetik alan bölgesi, 2014 yılından bu yana ciddi biçimde genişledi ve Avrupa kıtasının neredeyse yarısı büyüklüğünde yeni bir alanı kapsayarak Afrika yönünde hızla zayıflayan bir “lob” oluşturdu. Kasım ayında yayımlanan yeni bilimsel bir çalışma, bu anomalinin altında Dünya’nın çekirdeğinde gerçekleşen gizemli ve sıra dışı dalgalanmaların yattığını gösteriyor.
Normalde Dünya’nın manyetik kalkanının ortalama yüksekliği yaklaşık 650 kilometre civarındadır. Ancak Güney Atlantik Anomalisi’nin sınırları içinde bu koruma katmanı dramatik bir şekilde alçalıyor ve yüzeyin sadece 200 kilometre yukarısına kadar düşebiliyor.
Bu durum, alçak yörüngedeki uydular ve uzay araçları için ciddi riskler taşıyor. Manyetik korumanın azaldığı bu bölgeden geçen cihazlar, Güneş’ten gelen yüklü parçacıklara ve radyasyona daha fazla maruz kaldıkları için donanım arızaları, radyasyon kaynaklı hasarlar ve iletişim kesintileri yaşayabiliyor.
Danimarka Teknik Üniversitesi jeomanyetizma profesörü Chris Finlay ve ekibine göre, anomali tek bir bütün olarak hareket etmiyor; Afrika’ya doğru olan kısmında manyetik alanın daha hızlı zayıflaması, özel bir jeodinamik etkinliğin sonucu. Bu, manyetik alanın o bölgede çok daha yoğun bir biçimde zayıfladığı anlamına geliyor.
Çekirdekteki gizemli akışlar büyümeyi tetikliyor
Araştırmacılar, Güney Atlantik Anomalisi’nin büyümesinin ve özellikle doğuya, yani Afrika’ya doğru yayılmasının ana nedenini, Dünya’nın manto tabakası ile dış çekirdeği arasındaki sınırda meydana gelen sıra dışı manyetik akışlara bağlıyor.
Dünya’nın manyetik alanının büyük bir kısmı, yaklaşık 3.000 kilometre derinlikteki erimiş demir okyanusu olan dış çekirdekte oluşuyor. Bu sıvı demirin hareketi elektrik akımları yaratarak devasa manyetik alanı oluşturuyor. Ancak bilim insanları, anomalinin altında, dış çekirdekte üretilen manyetik alanın dışa doğru çıkmak yerine yeniden çekirdeğin içine doğru ters döndüğü bölgeler tespit etti.
“Ters akı parçaları” adı verilen bu oluşumlar zamanla yer değiştirip genişleyebiliyor. Prof. Finlay, bu parçalardan birinin Afrika üzerinde batıya doğru hareket ederek, bölgedeki manyetik alanın zayıflamasına doğrudan katkıda bulunduğunu belirtiyor.
Kuzey Kutbu da değişiyor
Bu sıra dışı değişimler, Avrupa Uzay Ajansı’nın (ESA) Swarm görevi kapsamında toplanan verilerle ortaya çıkarıldı. Swarm, Dünya’nın iç ve dış katmanlarından gelen manyetik sinyalleri ölçen üç uydudan oluşan bir görev.
Swarm verileri, manyetik alan dinamiklerindeki bu değişimlerin sadece Güney Atlantik’le sınırlı kalmadığını gösteriyor. 2013’ten bu yana yapılan gözlemler, Kanada üzerindeki manyetik alanın zayıfladığını ve güçlü manyetik bölgenin Hindistan büyüklüğünde bir alan kadar küçüldüğünü gösteriyor. Sibirya üzerindeki manyetik alanın ise güçlendiğini ve güçlü alanın Grönland büyüklüğünde bir alana kadar genişlediğini ortaya koyuyor.
Araştırmacılar, kuzeydeki bu değişimlerin son yıllarda Dünya’nın kuzey manyetik kutbunun Sibirya yönüne kaymasından kaynaklandığını düşünüyor. Ancak bu karmaşık jeomanyetik dinamiklerin gelecekte nasıl bir yol izleyeceğini tam olarak anlamak için daha fazla ve sürekli gözleme ihtiyaç var.
